3-4 օր առաջ հեռուստացույցի ալիքները թերթելիս պատահաբար բացվեց Բուն TV-ն։ Մի երիտասարդ պատանիներին խելք էր սովորեցնում։ 2-3 րոպեից պարզ դարձավ, որ լծվել է «հայկական միֆերի» կազմալուծման հին, պատվիրովի գործին։ Բայց այս անգամ ուզում եմ անդրադառնալ ոչ թե ելույթի բովանդակությանը, այլ լեզվին։ «Իմաստունն» իմ տեսած 5 րոպեի ընթացքում հայոց լեզվի նկատմամբ դրսևորեց ծայրահեղ արհամարհանք՝ կիրառելով մի շարք օտար բառեր, որոնց հայերեն համարժեքները հանրածանոթ են։ Մասնավորապես, «ազդեցությունների» փոխարեն ասեց «ինֆլուընսներ», «հռետորաբանության» փոխարեն՝ «րիտորիկա», «վճիռ» բառի փոխարեն՝ «վիրձիկտ»։ Կարճ ասած՝ հայոց լեզվի ոտնահարում և այլանդակ աղճատում, այն էլ՝ հանրային եթերով։
Մոտ մեկ շաբաթ առաջ էլ հայկական ՏՏ ոլորտում մի հայտնի ընկերության ղեկավարը ֆեյսբուքյան իր էջին գրել էր ՏՏ խնդիրների մասին՝ դարձյալ կոպտորեն ոտնահարելով հայոց լեզուն։ Նրա գրառման մեջ կիրառված էր օտար բառերի մի ամբողջ շարք, որոնց մեծ մասի հայերեն տարբերակները վաղուց հայտնի են, օրինակ՝
IT-ն հայերեն ՏՏ-ն է,
պրոդուկտը՝ արտադրանքն է,
թրենդերը՝ միտումներն են,
Սոֆթը՝ ծրագրաշարն է,
սոֆթային-ը՝ ծրագրաշարայինն է,
տոտալը՝ համընդհանուրն է,
ֆունդամենտալը՝ հիմնարարն է,
ակումլյատորները՝ կուտակիչներն են,
3D տպիչները՝ 3-չափ տպիչներն են,
ափլիքեյշնները՝ հավելվածներն են,
ինովատիվ լուծումները՝ նորարար կամ նորարարական լուծումներն են,
IT ինդուստրիան՝ ՏՏ արդյունաբերությունն է,
տեխնոլոգիականությունը՝ արտադրելիությունն է,
R&D-ն՝ ՀևՄ-ն է (Հետազոտում եւ Մշակում),
SDK-ները ԾՄԼ-ներն են (Ծրագրային Մշակման Լրակազմ) և այլն։
Վերջին երեք եզրույթները նոր բառեր են, որոնք դեռ չեն մտել լայն շրջանառության մեջ (ի դեպ, նույն գրառման մեջ կիրառված «վենչուր կապիտալն» էլ կարելի է թարգմանել վտանգախնդիր կամ վտանգաշատ կապիտալ, իսկ «աութսորսինգը»՝ արտակապալ)։ Եվ հե՛նց ՏՏ ոլորտի ղեկավարների ու պատասխանատուների գործն ու պարտականությունն է ջանք ու եռանդ չխնայել, որպեսզի դրանց կիրառելիությունը ընդլայնվի ու հաճախակիանա։ Լեզվի հարցն անչափ կարևոր հարց է պետականաշինության գործում։ Դա վերաբերում է բոլոր ոլորտներին ու հատկապես այսօրվա դրությամբ մեծ նշանակություն ստացած ՏՏ-ին։
Այս պարզ ու հասկանալի նկատառումներս հայտնեցի գրառման հեղինակին՝ հորդորելով, որ «պետք է հնարավորին չափ ձերբազատվել օտարաբանություններից ու գրել պարզապես հայերեն»։ Բայց նա մերժեց իմ տեսակետը՝ փոխարենն առաջադրելով մի շարք սիրողական և ինքնահնար թեզեր։ Մասնավորապես, ըստ նրա՝ «Լեզուն նույնպես անհրաժեշտություն ունի մշտական էվոլուցիայի (իմա՝ բարեփոխման — Ա.Ա.), և այն միշտ պետք է լինի մրցունակ։ Օրինակ 2000 տարի առաջ մարդիկ սիրում էին երկար արտահայտվել ու ունենալ երկար անուններ։ 21-րդ դարում ամեն ինչը ձգտում է լինել կարճ ու լակոնիկ։ Երբ լեզուն կորցնում է իր մրցունակությունը, որպես հետևանք նրա տեղը աստիճանաբար զբաղեցնում են օտար լեզուներից փոխառությունները»։
Փորձեցի մի փոքր էլ պարզաբանել՝ առարկելով այսպես. «Եթե ժամանակին հայերը հետևեին ձեր մոտեցումներին, ապա այսօր հեծանիվին պետք է վելոսիպեդ կամ բայսիքլ ասեինք, հեռախոսին՝ տելեֆոն, թնդանոթին՝ պուշկա, ականանետին՝ մինամյոտ, սուզանավին՝ պադվոդնի լոդկա կամ սուբմարին և այդպես շարունակ… Այսօր չէինք ունենա ՀԱԶԱՐԱՎՈՐ բառեր ու չէինք կարող մեր սերունդներին հայերեն կրթել։ Ամբողջական մասնագիտական բնագավառներ (ինչպիսիք են, օրինակ, իրավագիտությունը, փիլիսոփայությունը, ռազմական գործը, բժշկագիտությունը, աստղագիտությունը և մյուսները) կմնային առանց հայերեն բառերի և մեր լեզուն պարզապես կմահանար»։
Սակայն ջանքերս ապարդյուն էին, քանի որ ՏՏ ոլորտի մասնագետն իրեն կարծում էր նաև լեզվագիտության տեսաբան՝ հայոց լեզվի զարգացումը դիտելով, իր կարծիքով, «սոցոլոգիական և կիրառական» (իրականում՝ սիրողական) տեսանկյուններից։
Չերկարացնեմ։ Ցանկության դեպքում կարող եք ծանոթանալ
1) խնդրո առարկա գրառմանն ամբողջությամբ (https://www.facebook.com/vahram.martirosyan.31/posts/pfbid02ykCnT967o4SKiBLfUrnmWuFu668wHJh69XJ6gcSrTEsg2sjDWKnCsxivFizTFfESl),
2) դրա մեկնաբանությունների բաժնում իմ ու հեղինակի միջև գրագրությանը (պատճենահանումները՝ ստորև),
3) այդ գրառման մեջ կիրառված օտար բառերի և դրանց հայերեն համարժեքների համեմատական աղյուսակին։
Ցավոք, ՏՏ մասնագետներից շատերի մոտ եմ նկատել հայոց լեզվի նկատմամբ քամահրական վերաբերմունք։ Երևույթն ունի մի շարք առարկայական պատճառներ, բայց հիմնականն այստեղ այն է, որ նրանք հայոց լեզվի ու մշակույթի զարգացման օրինաչափությունների մասին ունեն ԶՐՈՅԱԿԱՆ գիտելիքներ։
Ուստի կոչս ուղղում եմ մեր բոլոր լեզվաբաններին, բանասերներին ու առհասարակ հայագետներին. հարգելիներս, անտարբեր մի՛ եղեք։ ՏՏ և շատ ուրիշ ոլորտների մեր հատկապես երիտասարդ մասնագետներին պետք է մշտապես սիրով ու համբերատար բացատրել, թե հայոց լեզվի հարցում ինչն ինչից հետո է գալիս։ Որովհետև հայերենագիտությունից այնքան չգիտեն, որ չգիտեն էլ, թե ինչ չգիտեն։ Եվ իրենք պակաս մեղավոր են, քան մեր չկայացած պետությունն ու նրա իրարահաջորդ ապազգային կառավարությունները, որոնք ձախողել ու տապալել են նաև լեզվական քաղաքականությունը։ Պատահական չէր, որ Լեզվի պետական տեսչության ոչնչացման գործընթացը սկսվեց Սերժի ու ՀՀԿ-ի օրոք, ավարտվեց՝ Նիկոլի ու ՔՊ-ի օրոք։
Խնդիրը դարձյալ ընկնում է մասնագետ հայ անհատների ուսերին։ ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՈՒՆ ԵՎ ՀՈՂՆ ԵՆ ՀԱՅԻՆ ՀԱՅ ՊԱՀՈՂԸ։ ԵՐԿՈՒՍԻ ՀԱՄԱՐ ԷԼ ԿՌԻՎ ՊԵՏՔ Է ՏԱՆՔ։
Հ.գ. Այս հարցերին այլ առիթներով էլ եմ անդրադարձել, տե՛ս, օրինակ, 2013 թ. մարտի 13-ի գրառումս՝ https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02D22XJy7dJToC1hipuDk8wY2oN2M5y8scqs764yv857sTMfUNxwkjny3xKBPTkXHNl&id=100015837611475
Աղբյուրը՝ Արմեն Այվազյանի դիմատետրի էջը