|
|
 Հատված Վահան Տերյանի համանուն հոդվածից
Ի՞նչ է կամենում նա «Հայաստան» ասելով: Ի՞նչ է նշանակում այդ բառը նրա շուրթերին:
Եթե ենթադրելու լինենք նույն «ազգի կուլտուրական ապագան», պետք է ենթադրենք այդ բուրժուական ինտելիգենցիայի մեջ որոշ ազգային կուլտուրական գունավորում, ազգային կուլտուրական որոշ գաղափարներ, որոշ ձգտում, մինչդեռ ամենից առաջ եւ վճռական կերպով փաստերը ժխտում են մի այսպիսի ազգային ոգու գոյությունը մեր բուրժուական ինտելիգենցիայի ծոցում:
Ընդհակառակը, ինչպես հայ բուրժուազիան, այնպես եւ նրան մշտապես հարազատ, ավելի լավ է ասել՝ հոգեհարազատ հայազգի ինտելիգենցիան իր ամենախոշոր ու ամենագործոն մասով ապազգայնացած է:
Դա մի անժխտելի փաստ է:
Շարունակությունը →
Հատվածներ Վահան Տերյանի «Մեր գրականության գալիք օրը» հոդվածից
Լեզուն կուլտուրայի ամենազորեղ մղիչն է, մարդու ամենահավատարիմ ու անդավաճան մխիթարիչն ու սփոփիչը – անխոս բնության, անբարբառ տիեզերքի առջև:
Եթե լեզուն, ասում է Մաքս Մյուլլերը[1], բնության ստեղծագործությունն է, ապա դա բնության ամբողջ ստեղծագործությունը պսակող մի հրաշալիք է, որ պահպանված է եղել մարդու համար, եթե դա մարդկային ստեղծագործության արդյունք է, ապա նա բարձրացնում է ու հասցնում մարդուն աստվածային աստիճանի, եթե աստծո պարգև է` ապա դա նրա ամենամեծ ու ամենաթանկագին պարգևն է… Ամենահին դարերից սկսած խոսքը եղել է հիացումի առարկա մարդկանց համար: Ո՛չ արտաքին աշխարհը կամ բնությունը, ո՛չ մարդու ներքին աշխարհը չեն հարուցել այնքան խոր զմայլանք ու զարմանք, որքան լեզուն: Եվ դրա համար է, որ դարերից ի վեր ժողովուրդը առանձին մի հավատ ունի դեպի խոսքը: Խոսքը դարձել է հավատալիք, պաշտամունքի առարկա: Խոսքի զորությունը ահեղ է, անքննելի և ամենակարող` ժողովրդի աչքում մինչև մեր օրերը: Խոսքը կենդանի շունչ է համարվում – ոգի, զորություն կախարդական: Դեռ 1812թ., ասում է պրոֆեսոր Բոդուեն դե Կուրտենեն, մի ֆրանսիացի, որ Նապոլեոնի հետ ընկել էր Մոսկվա, հավատացնում էր հետո իր հայրենակիցներին, որ Ռուսաստանում այնպիսի խիստ սառնամանիք է լինում, որ խոսքերը շրթունքներից դուրս են թռչում, բայց մինչև լսողի ականջը չեն հասնում` որովհետև ճանապարհին սառչում են:
Լեզուն կուլտուրայի ամենաճիշտ ու անսխալական նշանացույցն է:
Շարունակությունը →
 «9-րդ հրաշալիք», 432, 2008թ., ՎԱՍ» Վաչագան Ա. Սարգսյանի ֆեյսբուքյան էջից
«ԵՍ ՃԱՆԱՉՈՒՄ ԵՄ ՔԵԶ»
Ես քեզ շա՛տ վաղուց եմ ճանաչում. հայ ժողովրդի ծննդյան օրվանից ի վեր: Երբ Հայկն իր որդիներին արգելեց գնալ բաբելոնյան աշտարակի շինարարությանը մասնակցելու, դու ծպտյալ գնացիր: Ես այսօր կխոսեմ քո էության, բնավորության միայն մի կողմի մասին՝ աստվածատուր քո լեզվի նկատմամբ քո ունեցած վերաբերմունքի մասին: Դու հունախոս էիր, հետո թրքախոս, պարսկախոս, ռուսախոս, անգլիախոս: Այսօր էլ դու հայախոս ու հայամտած չես: Դու այսօր էլ բանսարկություն կգրեիր Չարենցի դեմ՝ նշելով, որ նա ազգայնամոլ է՝ սիրում է իր լեզուն ու հայրենիքը: Կգրեիր Շիրազի դեմ, Րաֆֆու դեմ, Աբովյանի դեմ, Կողբացու դեմ, Հայկի դեմ: Եվ գրո՜ւմ ես՝ առնվազն ինքդ քեզ համար, քո մեջ:
Ես ճանաչում եմ քեզ: Դու այսօր քո անկախ պետության մեջ, քո մայրաքաղաքի սրտում ստեղծում ես արձանախումբ՝ նվիրված «Տղամարդիկ» կինոնկարին (սա հիանալի է), սակայն այդ արձանախումբը դնում ես մի պատվանդանի վրա, որի վրա ոչ մի հայերեն տառ չկա. դու ուղղակի չես զգում, թե որքան ծիծաղելի և որքան ողբերգական է դա և որքան զավեշտալի են քո պատճառաբանությունները:
Շարունակությունը →
 Մեր ձեռագրերի մասին խոսելիս` չի կարելի մոռանալ և նրանց կազմը, որ երբեմն հասնում է վիրտուոզ վարպետության: Ձեռագրերը մեծ մասամբ կաշեկազմ են, բայց կան նաև ոսկերիչների գործեր, որոնք ապացուցում են, թե միջին դարերում ի՛նչ նրբության են հասել մեր ոսկերիչները. այնքա՛ն հմտություն, ճաշակ և բովանդակություն կա նրանց գործերում և միաժամանակ այնքա՛ն հարուստ են այդ արծաթե կազմերն իրենց ճարմանդներով, կոճակներով, փակերով, որ դարձյալ վկայում են, թե որքա՛ն թանկ բան է համարվել գիրքը մեր նախնիների համար, որ նրանց դրել են պատյանների մեջ, թանկագին բարձր արվեստով շինած պատյանների մեջ: Ճիշտ է, այդպիսի պատյան ունեցող գրքերը շատ են, բայց այնքա՛ն լավ են պահպանվել, որ կարծես երեկ են դուրս եկել վարպետի ձեռի տակից և հիացնում ու զարմացնում են տեսնողին:
Բացի այս ամենը` մեր Մատենադարանի ձեռագրերը, պատմիչների ձեռագրերը ունեն նաև մի առանձնահատկություն, որը օտարների կարծիքով, կազմում է մեր ձեռագրերի մեծ առավելությունը ուրիշ ազգերի ձեռագիր-պատմությունների համեմատությամբ: Բանն այն է, որ մեր պատմիչները (մեծ ու փոքր), որոնց թիվը հասնում է մոտ ութսունի, չեն սահմանափակվել միայն հայ ժողովրդով և նրա կյանքով:
Շարունակությունը →
 Մի այլ ունևոր իր ունեցածը կտակում է, որ ինչ գնով էլ լինի ձեռք բերեն գերի տարված և օտար շուկաներում վաճառվող հայ ձեռագիր-գրքերը:
Իսկ Կիրակոս Գանձակեցին ասում է, թե երբ Հուլավու խանը Էրզրումը գրավեց փոքրասիական սելջուկներից` շուկայում թափված էին հայ ձեռագրերը, և հայ իշխանները դրանք գնելով, ազատում էին և վերադարձնում իրենց տերերին` վանքերին:
Հիշատակարաններում պատմված է, թե ինչպես պարսիկները, այնպես էլ մոնղոլները սկզբում, չիմանալով գրքի արժեքը, վառում, ոչնչացնում էին, հետագայում, սակայն, երբ նկատում են, որ հայերը մեծ գումարներ են տալիս ձեռագրերին, սկսում են պարբերաբար հարձակումներ գործել հայ վանքերի և եկեղեցիների վրա և հափշտակել այնտեղ եղած ձեռագրերը` մեծ գնով ետ տալու համար:
Եվ սրանք եզակի փաստեր չեն, հիշատակարանները լիքն են դրանցով. միաժամանակ այդ փաստերը հասարակ հիշատակություններ չեն. դրանք ոչ միայն վկայում, այլև խորհրդանշում են այն անհուն, անձնազոհության հասնող սերը, որ ունեցել են հայ մարդիկ դեպի գիրքը, դեպի գրականությունը` շրջապատող խավարի բարբարոսության մեջ:
Շարունակությունը →
Երբ մտնում եք մեր գրականության ու արվեստի այս նվիրական տաճարը` ձեզ համակում են խորին հարգանքի ու պաշտամունքի զգացմունքներ. հարգանք դեպ այն մարդիկ, որ հարյուրավոր, հազարից ավելի տարիների ընթացքում ստեղծել են մագաղաթյա այս գրքերը,-գրել, նկարազարդել ու հասցրել են մեզ սերնդից սերունդ… Եվ պաշտամունք դեպ այն աշխատանքն ու ոգին, որ մեր նախնիները գրել են այս գրքերի մեջ: Հերոսական աշխատանք և անընկճելի ոգի. հատկություններ, որոնցով հարատևում են ազգերը և նրանց կուլտուրան:
Իսկ երբ ծանոթանում եք հազարավոր այս գրքերի պատմությանը կամ կենսագրությանը,-նրանք երբեմն մարդկանցից ավելի հետաքրքրական կենսագրություն ունեն,-տեսնում եք իսկապես հայ ժողովրդի մեծագործությունը, գրականության, գիտության և արվեստների անմար սերը, որը չի նվազել անգամ ամենածանր ու դաժան արհավիրքի օրերին:
Շարունակությունը →
 Հաջորդ օրը Քսանթոսը որոշեց աշակերտների հյուրասիրությանը հյուրասիրությամբ պատասխանել և Եզոպոսին ասա.
- Եզոպոս, այսօր ճաշին բարեկամներս գալու են, գնա և մեզ համար աշխարհի ամենալավ և ամենագեղեցիկ բանը պատրաստիր:
«Լավ,- մտածեց Եզոպոսը,- սպասիր, ես քեզ սովորեցնեմ, թե ինչ է նշանակում հիմար հրամաններ տալ»: Նա գնաց մսի խանութ, նոր փողոտված լեզուներ գնեց, և երբ տուն եկավ, մի մասը տապակեց, մի մասը խաշեց, մյուս մասն էլ պատրաստեց սառը համեմունքներով: Նշանակված ժամին հյուրերը հավաքվեցին:
- Եզոպոս, մեզ համար ուտելիք բեր:
Եզոպոսը բոլորին սոուսով խաշած լեզու մատուցեց:
- Օհո՜, ուսուցիչ,-ասացին աշակերտները,- նույնիսկ քո ճաշն էլ է փիլիսոփայական. ոչինչ չի վրիպում քո աչքից: Դեռ նոր ենք տեղավորվել սեղանի շուրջ, բայց արդեն լեզու են մատուցում:
Շարունակությունը →
 Գյուղատնտեսական գրականությունը մեզանում զգալի ծավալվում է. եղած հրատարակչական մարմիններին ավելացել է մեկը` Հողժողկոմատը, որ գուցե հետագայում կարևոր մասն է առնելու իր վրա` գյուղատնտեսական գրականության: Մի թերի կա, որ ըստ հնարավորության պետք է վերացնել. եղած գրքույկների 90 տոկոսը թարգմանություն է, ըստ մեծի մասի` ռուսերենից: Ճիշտ է աշխատում են «հայացնել», հարմարել մեր պայմաններին ու գյուղացու տնտեսության, սակայն շատ քիչ դեպքում է այդ լրիվ հաջողվում: Լավ թարգմանած գրքերի արժեքն իմացվում է այն ժամանակ, երբ այդ գիրքն ընկնում է ընթերցողի` գյուղացու ձեռքը: Այդ դեպքում ավելի շուտ է երևում գրքի թերին և առավել կողմը:
Գյուղատնտեսական մեր գրականությունն աստիճանաբար նվաճումներ է կատարում գյուղում, նույնիսկ շատ հեռու անկյուններում: Եվ մեր գրքույկներն ավելի ուշադիր պիտի թարգմանել ու կազմել, որ գյուղացին համոզվի, նրան մատչելի լինի գրքում գրածը:
Շարունակությունը →
 Մի օր էլ, երբ պատանի Ստեփանը պայուսակը թևատակին սովորականի պես գնում է դասի, տեսնում է դպրոցը փակ, իսկ Զաքար վարժապետը` բանտում: Հայ ուսուցչի միակ հանցանքը այն էր, որ նա երեխաներին սովորեցնում էր հայոց լեզուն: Չէ՞ որ ցարական կառավարությունը 1903 թվականին արդեն երկրորդ անգամ արգելել էր հայկական դպրոցներն ու գրավել եկեղեցական կալվածները: Սակայն հայերն ամենուրեք, ինչպես Ղարաքիլիսա ավանում, գաղտնի դպրոցներ էին բացել:
Զորյանի հայրն ու մայրը, միանալով ընդհանուր բողոքին, չէին ուզում, որ որդին սովորի ռուսական դպրոցում, ուր ինչպես կարծում էին, երեխաներին կտրելու էին մայրենի լեզվից:
Շարունակությունը →
|
