Միայն այսպիսի բարձունքից նայելով և այս բարձունքից նայելիս է երևում իսկական հասակն այն վիթխարի անձնավորության, որին սովորաբար կոչում ենք մեր գրերի գյուտարար։
Մաշտոցը, անտարակույս, հանճարեղ լեզվաբան էր, անմրցակից հետախույզ հնչյունական այն բարդ համակարգի, որ ունի և ունեցել է մեր լեզուն։
Մաշտոցը նաև մեծ երաժիշտ եր։ Եվ այս ասվում է ոչ լոկ այն իրավունքով, որ մեզ տալիս է պատմագրությունը՝ վկայելով, թե «նախ սուրբն Իսահակ (Սահակ Պարթև) և սուրբն Մեսրովպ ասացին զութն եղանակաւոր ձայնսն և զերկու ձայն ստեղիս… և սուրբն Մեսրովպ՝ զկարգն Ապաշխարության»։
Առանց այս պատմական փաստի էլ Մաշտոցի երաժիշտ լինելը վեր է ամեն մի տարակուսանքից։ Առանց երաժշտական շատ սուր ականջի, առանց նրբին լսողության անկարելի էր (և այն էլ առաջին անգամ) տարբերել ու տարբերակել մեր լեզվի թեկուզ և բաղաձայնական եռաշարքը (ծ-ց-ձ, ճ-չ-ջ և այլն), ինչպես որ այսօր էլ այդ հնչյունների տարբերութունը որսալ կարող է այն օտարազգին միայն, ով երաժշտական սուր լսողությամբ է օժտված։
Շարունակությունը
Հայերենագիտություն բաժնի նյութերը։
|
ՆՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Եթե որևէ հայ չի խոսում հայերեն, պետք է ստանա իր արդար պատիժը Ոչ մի առատության եղջյուր հայի համար չի կարող փոխարինել ամենաբաշխ, ամենապարգև հայերենին Ձերբազատվենք օտարաբանություններից ու գրենք պարզապես հայերեն Ինչո՞ւ հայոց լեզուն մղվեց երկրորդ պլան Հայաստանին պետք չեն ռուսական դպրոցներ․ ՌԴ-ն հարմար պահ է ընտրել, փորձում է օգտվել փխրուն իրավիճակից Հայաստանում 1 ռուսական դպրոցի դիմաց՝ 50 հայկական դպրոց Ռուսաստանում․ ի՞նչ կարծիքի եք, պարոն Լավրով Երկիրը ներսից փլուզելու համար նախևառաջ պետք է անլրջացնել, աղավաղել լեզուն Հայ դպրոցականը մագաղաթներ վերծանող ծրագիր է ստեղծել Ոչ մի առատության եղջյուր չի կարող փոխարինել ամենաբաշխ, ամենապարգև հայերենին Միայն մայրենի լեզվով յուրացրած կրթությունը կարող է ամենալավ դաստիարակչական նշանակությունն ունենալ Վահան Թեքեյան «Տաղ հայերեն լեզվին» Կրթական բարեփոխումներ․ թող հին մեռելները իրենց տեղը զիջեն նոր մեռելներին/ Արփի Ոսկանյան ՀՀ ԳԱԱ Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտը մերժում և անընդունելի է համարում նոր չափորոշիչները ՀՀ ԳԱԱ Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտը մերժում և անընդունելի է համարում նոր չափորոշիչները Սամվել Մուրադյան՝ «Եթե մենք մեր ներքին ճակատամարտը տանուլ տանք, դրսում հաստատ պարտվելու ենք» «ԼԱԶԱԹ ՉՏՎԵՑ», ՊԱՐՈ՛Ն ՎԱՐՉԱՊԵՏ Երբ պետական պաշտոնյաները հայերեն չգիտեն Հայոց լեզվի խնդիրը «դուխով» բառը չէ. «Սուբյեկտիվ խոսափող»-ի մոտ Դավիթ Գյուրջինյանն է Գարեգին Նժդեհ — «Հիշի՛ր պատերազմը» աուդիոգիրք Ֆիզիկայի միօրինակ միջավայրում հայերենի դասավանդումը կարող է փոխել ուսանողի առօրյան. ֆիզիկոս |
ԹՐԻ ԴԵՄ՝ ԳՐԻՉ (Մաս 3)ԹՐԻ ԴԵՄ՝ ԳՐԻՉ (Մաս 2) Մի պահ կարող է թվալ, թե այս ամենը չի առնչվում Մաշտոցին, մանավանդ որ և՛ Ավարայրի ճակատամարտը, և՛ Քաղկեդոնի ժողովը տեղի ունեցան նրա մահից մեկ տասնամյակ հետո։ Բայց ըստ էության Մաշտոցը ոչ միայն առնչվում է Ավարայրին ու Քաղկեդոնին, ոչ միայն մասնակիցն է այդ արյունոտ և անարյուն ճակատամարտերի, այլև փաստական կազմակերպիչն է և՛ մեկի, և՛ մյուսի։ ԹՐԻ ԴԵՄ՝ ԳՐԻՉ (Մաս 1)ՄԱՇՏՈՑԻ ՍԽՐԱԳՈՐԾՈԻԹՅՈՒՆԸ
«Լավ սկիզբը գործի կեսն է»,- այս ծանոթ խոսքի ճշմարտության կշիռը ոչ մի տեղ թերևս այնպես չես զգում, ինչպես Մաշտոցի մասին գրելիս։
Ինչպե՞ս սկսես։ Թերևս ամենաճիշտը հենց այդ Սկիզբ բառն է։ Ճիշտ է, որ Մաշտոցից դարեր առաջ էլ հայերը կային։ Ճիշտ է, որ նրանք ունեին պետականություն և բանարվեստ, գիտեին կոթողներ կառուցել ու կերտել բագիններ, քամում էին գինի և ձուլում արձաններ, թատրոն էին հաճախում ու վայելում գեղեցիկ հաճույքն այն պարուհի-կաքավողների, որոնք «երգեին ձեռամբ»: Երևակայությունն ու պատկերացումը նման լինելով՝ նույնը չեն։ Երևակայում են նաև մանուկները, մինչդեռ պատկերացնել կարող է միայն հասուն մարդը։ Մաշտոցը եկավ դառնալու մեր պատկերացումը. պատկերացումը մեր իսկ գոյության, մեր իսկության։ Երեխաները ծնվում են, ատամ հանում ու քայլում, սկսում են խոսել ու պատշաճորեն դատել, բայց նրանց համար այդ երեք-չորս տարին փաստորեն մնում է իրենց կյանքից դուրս, որովհետև ոչինչ չեն հիշում իրենց այդ երեք-չորս տարուց։ Եվ նրանց ծննդյան օրն ըստ էության այն օրը չէ, որ նշում են նրանց ծնողները, ճիշտ կլիներ, եթե նրանք իբրև իրենց ծնունդ նշեին այն օրը միայն, երբվանից հիշում են իրենց։ Շարունակությունը Ի Խնդիր Հայ Դպրոցի ՊահպանմանԳիտակից ոչ մէկ հայ կրնայ ուրանալ Հայ Դպրոցի անզուգական դերն ու կարեւորութիւնը մեր ազգային կեանքին մէջ: Հայ Դպրոցը կոչուած է Մարդակերտութեան եւ Հայակերտութեան վսեմ գործին: Անոր նպատակն է հայ տղաքն ու աղջիկները կեանքի պատրաստել, անոնց նկարագիրը կերտել, անոնց բանական եւ հոգեկան աշխարհը ձեւակերպել: Հայ Դպրոցին հիմնական առաքելութիւններէն մէկն ալ դաստիարակչական գործի արդիւնաւորումն է: Այս իմաստով, Հայ Դպրոցը կոչուած է մանուկն ու պատանին գիտակ դարձնելու մտաւոր եւ բարոյական զարգացման եւ առօրեայ կեանքի պայքարին պատրաստ ըլլալու կարեւորութեան: Անտարակոյս, ընտիր նկարագիրի կազմութիւն, պատասխանատուութեան զգացումի գիտակցութիւն ջամբել, տիպար քաղաքացիներ պատրաստել, գիտութիւն եւ ծանօթութիւն ուսուցանել՝ կարեւոր տարրերն են ընտիր դաստիարակութեան: Հայ լեզուն` աղբիւր յաւերժութեան «Հայ լեզուն` աղբիւր յաւերժութեան» ժողովածուն կը սկսի Վարդան Վրդ. Արևելցիի թարգմանիչ վարդապետներուն նուիրուած «Որք զարդարեցին» շարականով, ուր ան սրտառուչ օրհներգութեամբ կը կտարէ գովքը Սուրբ Սահակի, Սուրբ Մեսրոպի եւ հայ գիրի բազմաշնորհ նուիրեալներուն, որոնք իմացական անխոնջ տքնութեամբ կերտեցին Ոսկեդարը Հայասատանեայց Գրականութեան: Սոյն ժողովածուն կը բաղկանայ հիմնական երկու մասերէ, որոնցմէ իւրաքանչիւրը կ’ընդգծէ 25 բանաստեղծութիւններ: Առանձին մասը յատկացուած է արեւմտահայ, իսկ երկրորդը` արեւելահայ բանաստեղծութիւններու: Հայ լեզուն մշտանորոգ ու կանգուն պահելը, շա′տ աւելիով կը վսեմացնէ հայու ինքնութիւնը, մանաւանդ երբ այդ բոլորը տեղի կ’ունենան ի փառս հայ ժողովուրդի հոգեկան գանձերու վերարժեւորմանՀայ ժողովուրդի ինքնութեան ու գոյութեան հետ կապուած իւրաքանչիւր իրողութիւն, մանաւանդ այժմու ներհակ պայմաններուն մէջ, անջատաբար եւ միասնաբար, մեզ կը դնէ պարտաւորութիւններու եւ յանձնառութիւններու առջեւ, նախ արժեւորումը կատարելու այդ իրականութեան, ապա` զայն անաղարտ պահելու վճռակամութեան: Վստահաբար հայ լեզուն այդ բոլորին մէջ կը գրաւէ առաջնահերթ ու նշանակալից տեղ, որովհետեւ անիկա հանրագումարն է մեր ազգային պատկանելիութեան, մտածողութեան, արտայայտութեան, արդիւնաւէտութեան ու կենսունակութեան: Հայ լեզուն Սփիւռքի մէջ 1.-Ինչ կացութիւն կը պարզէ այսօր հայ լեզուն Սփիւռքի մէջ ա) Արեւմտահայեէնի կացութիւնը ըստ ինքեան, իբրեւ ազգայի լեզու Այս տեսանկիւնէն դիտած` մեր բարբառը յետ-Եղեռնեան տարիներուն, գէթ առաջին տասնամեակներուն, ապրեցաւ աննախընթաց վերելք մը, որ շուքի մէջ կը ձգէր նախա-Եղեռնեան արեւմտահայերէնը: Մեր մամուլի լեզուն, սկսած Լիբանանէն, հասնելու համար Ֆրանսա ու մինչեւ Ամերիկա, Եգիպտոս եւայլք, շատ աւելի կիրթ ու մշակուած էր, քան Մասիսի, Արեւելքի, Ազատամարտի էջերուն: Սփիւռքի մէջ լոյս տեսնող գրական երկերը եւ այլ գործեր ոչինչ կը զիջին Զօհրապի, Երուխանի, Զարդարեանի լեզուին,-անշուշտ նկատի չունինք գեղարուեստական երեսը այս լեզուին,-չըսելու համար, որ շատ աւելի կուռ, վարժ ու սահուն եղած է Սփիւռքահայ գրական արեւմտահայերէնը, որուն մեծագոյն վարպետները մեր դասականներուն մէջ չէ որ պիտի փնտռենք, այլ մեր ժամանակներուն մէջ, յանձինս Մ. Իշխանի, Անդրանիկ Ծառուկեանի, Վահէ Վահեանի, Շաւարշ Նարդունիի, Բենիամին Թաշեանի, մանաւանդ այս վերջինին, որուն լեզուն ադամանդի պէս տոկուն է ու պսպղուն: Եւ վերջապէս, ունեցած ենք, այսօր ալ ունինք, հրաշալի հայերէն խօսողներ` քարոզիչներ, դասախօսներ, ուսուցիչներ, մինչեւ իսկ երբեմն շատ սովորական մարդիկ, որոնց հայերէնին ի լուր կը խայտայ հոգիդ, եւ որ շատ հեռուէն կը գերազանցէ Պոլսոյ հայերէնը: Այս բոլորը կը հաստատեն, որ արեւմտահայերենը ըստ ինքեան իբրեւ ազգային լեզու, անարգել շարունակած է իր բարեշրջումը: բ) Ինչ որ, սակայն, 180 աստիճան կը հակադրուի այս պայծառ իրականութեան, այն է, որ մենք այս ժառանգութիւնը պահպանելու շատ մեծ դժուարութիւն ունինք ներկայիս, եւ կարծէք ահա այսօրուան ակնարկած ըլլար Թէքէեան, երբ կը գրէր. «Լեզուն, որով գրեցի, երկրի երեսը քիչեր կը կարդային զայն արդէն, ու պակսեցան անոնք ալ»: Հայերէն լեզուի ներկայ իրավիճակը (III)Գ.-Ի՞նչ գործնական միջոցներու հարկ է դիմել 1.-Տունը: Երեխան իր առաջին բառը տան մէջ կը սորվի եւ առաջին նախադասութիւնը իր տան մէջ կ’արտասանէ: Իր առաջին զրուցակիցը մայրն է: Եւ ամէն ինչ կը սկսի այս մեկնակէտէն: Երեխային մօտ լեզուին «տիրապետութիւնը» կը սկսի մօրը հետ զրուցելով, երբ մայրը նաեւ առաջին սրբագրող ուսուցիչն է երեխային: Ամէնօրեայ զրոյցը կը վերածուի դասաւանդութեան, երբ մայրը գիտէ երեխային պատմել, անոր համար ընթերցել, եւ հարցում-պատասխանով հետաքրքրութիւնը շարժել երեխային եւ խթանել զայն որ ճիշդ խօսի ու ճիշդ արտայայտէ ինքզինք: Տան մէջ, մանաւանդ մինչեւ հինգ-վեց տարիքը, երեխան հեռու պետք է պահել հեռուստացոյցէն: Գիտական հետազոտութիւններու վերջին տուեալները կը ժխտեն այն կարծիքը, թէ` հեռուստացոյցի դիմաց երեխան «լեզու կը սորվի»: Ընդհակառակը, կ’ըսեն գիտնականները, հեռուստացոյցը կ’արգելակէ երեխային իմացական կարողականութեան աճը, ինչ որ իր ժխտական ազդեցութիւնը կրնայ ունենալ անոր մինչեւ իսկ գոլէճական տարիներու ուսման: Հայերէն լեզուի ներկայ իրավիճակը (II)Բ.- Ի՞նչ են հայ լեզուի խաթարման եւ ընդհանուր նահանջի գլխաւոր պատճառները 1.-Անգիտացումը մայրենի լեզուին եւ ազգային մշակոյթին դերին ու կարեւորութեան` ամբողջական հայը պատրաստելու գործին մէջ: ա) Անգիտութիւնը` թէ ինչ է կապը անհատին մտածելու կարողութեան եւ լեզուի իմացութեան: Լեզու եւ իմացական մակարդակ կը զարգանան դրական փոխազդեցութեամբ: Եւ հոս` ճակատագրական նշանակութիւնը մայրենի լեզուին, որուն որակաւոր իմացումը ոչ միայն կը նպաստէ ենթակային մտածելու որակաւորումին, բայց նաեւ այլ լեզուներ աւելի արագ եւ ճշգրիտ սորվելուն: բ) Անգիտութիւնը` թէ հայերէնի ճիշդ եւ որակաւոր իմացումը մեծապէս կը նպաստէ հայ ժողովուրդի պատմութիւնը աւելի լաւ հասկնալուն: Լեզուն յաճախ բանալի դեր կը խաղայ պատմութեան հանգոյցները քակելու: 2.-Քաղքենիացումը-սնոպիզմը.-Հայերէն չիմանալը կամ չգործածելը սկսեր է… զարգացած մարդ ըլլալու չափանիշ դառնալ: Հիւանդութիւնը հասեր է աշակերտներուն եւ ուսանողներուն: Եւ հոս նաեւ մեծ մեծամասնութեան անգիտութիւնը, թէ երբ օտար լեզուներով կը բարբառին, որքան հեռու են անոնց ճիշդ գործածութենէն: Հայերէն լեզուի ներկայ իրավիճակը (I) Ա.-Ի՞նչ կացութիւն կը պարզէ այսօր հայ լեզուն Հայաստանի եւ Սփյուռքի մէջ Լեզուները կ’ապրին զիրենք խօսող ժողովուրդներու ճակատագրով. կը նշանակէ` լեզուի մը ճակատագիրը անմիջականօրէն կապուած է զինք գործածող ժողովուրդի ճակատագրին: Երբ կենդանի է ժողովուրդը, կենսունակ եւ ստեղծագործ, կենսունակ ու բարգաւաճման ճանապարհի վրայ է նաեւ անոր լեզուն: Այlապէս… ֆիզիքապէս ապառողջ, ծնունդէ զերծ կամ զերօ նուազ աճ արձանագրող եւ իմացական կեանքով լճացած ժողովուրդի մը լեզուն, մահուան դատակնիքով` կը սկսի իր նահանջը: Ցեղագրական ու լեզուագիտական վերջին հետազօտութիւուններու եզրակացութեամբ, մինչև 2010 թ., այժմ աշխարհի եօթ հազար խօսակցական լեզուներուն կէսը` դատապարտուած է մահուան: |
