|
|
 … Թանգարանում պահվում են մի շարք նկարներ, որոնք կապված են Բայրոնի անվան հետ: Դրանցից մեկը ներկայացնում է Բայրոնի մուտքը Հայոց կղզին: Բանաստեղծը դուրս է գալիս նավակից, իսկ միաբանների մի խումբ ափին կանգնած, դիմավորում է նրան: Հեռվում, մշուշի մեջ, երևում են Վենետիկը և մի քանի առագաստանավեր: Այդ նկարը պատկանում է հանճարեղ ծովանկարիչ Հ. Այվազովսկու վրձնին, որը մի քանի անգամ այցելել է ս. Ղազար:
Մյուս նկարը ներկայացնում է Բայրոնին նստած հայոց լեզվի դասին: Բանաստեղծը ձեռքում բռնած ունի փետուրե գրիչ: Գրասեղանի վրա դրված է մի բացված գիրք, իր առաջ կանգնած է հայոց լեզվի ուսուցիչ Հարություն Ավգերյանը (գործ անհայտ նկարչի):
Շարունակությունը →
 Այս վերնագիրը ընթերցողի ուշադրությունը գրավելու համար է միայն, եթե ոչ պիտի վենագրեի.
«Չկլեյված օտկրիտկա (ո՞ւմ):»
Եվ որովհետև ընթերցողի ուշադրությանը արդեն արժանացել եմ (վերոտպյալ վերնագրով), ուստի պիտի հիմա ավելի ազնիվ լինեմ և ասեմ.
-Անվանի լինգվիստ-ակադեմի՜կ(ոս): Հայտնի պրոֆեսոր-արմենիստնե՜ր:
Երեկ գիշեր ես կոլերի մեջ ընկա: Կախեքսիայից խուսափելու համար որոշեցի գրել ձեզ այս օտկրիտկան` դատելով կատակլիզմիկ կատաստրոֆաների կատեգորիաներով:
Շարունակությունը →
 «Ի՜նչ պետք, ի՜նչ պետք սակայն ըսել այս բոլորը, որ արդեն իսկ այսքան անգամներ կրկնված ըլլալու դժգոհությունը ունի: Ի՜նչ պետք մանավանդ զբաղիլ պարագաներով, որոնց լավագույն դարմանը բառերուն և խոսքերուն ուժը չի կրնար կազմել բնավ: Ոչ թե որովհետև այժմ պատերազմ կա ու կռիվ, ոչ թե որովհետև այժմ ճակատամարտ կա ու կենսապայքար, այլ որովհետև կա բան մը ավելի ճակատագրական, ավելի աններող, կա բան մը ահեղ, անդիմադրելի, որ իր անունը կոռնա բոլոր քառուղիներեն. նահանջն է ան: Նահանջը, նահանջը հայերուն: Կռիվը սրբազան բան է, ճակատամարտը երբեմն նույնիսկ օգտակար. անոնցմե ազգ մը դուրս կուգա պարտված կամ հաղթական, սակայն երկու պարագային էլ դուրս կուգա: Բայց նահանջը հոգիներու, գլխի պտույտ տվող զառիթափին վրա սա նահանջը կջնջե, կձուլե, կանհետացնե ամեն բան: Իրա′վ, բազմաթիվ չեն այսպիսի զարգացած անտարբերները, սակայն անդին կամ ամբոխները անտաշ, անմիտ և ուծացած մարդոց, որոնք կարծես բնազդաբար, կարծես արյունով ու ծուծով ճիշտ նման են նախորդին: Անոր պես առաջինը կըլլան ընկրկող, մոռացող, ուրացող: Եվ կկազմվի ահեղ զանգվածը անոնց, որոնք կնահանջեն ու այդ մեծ հոսանքին մեջ կքաշեն կտանին մյուսներին ալ, ցանցառ բացառություններն ալ:
Շարունակությունը →
Կարպիս Սուրենյանի զրույցը Ագապի Նասիպեան-Էքմեքճեանի հետ
-Անցյալ օր «Գրական խմբակի» հետ հանդիպումիս ուրիշ շատ տղաներ ու աղջիկներ ալ եկած էին: Տղա մը համարձակ գտնվեցավ ըսելու, որ հայ գրականություն չի կարդար, ընդհանրապես չ’ուզեր հայերեն կարդալ: Ինչո՞ւ: Կխանգարե եղեր իր նպատակին` ուսանիլ, որ պատրաստվի «դրամ շինելու» իր ապագային, իսկ հայերեն գիրքեր կարդալը ժամանակ կորսնեցնել է եղեր: Ի դեպ «դրամ շինել» խոսքն ալ «make money» անգլերեն բառացի պատճենված նորաբանություն մը կերևի, ականջս ծակեց: Հարցուցի` ագլերե՞ն ինչ կկարդա: Ըսավ` իր նպատակին պետք եղածը: Իսկ գրականությո՞ւն: Ըսավ` երբեմն գիրք մը, որուն մեջ action, գործողություն ըլլա, հաստ ալ չըլլա: Ճիշտն ըսեմ` ես դժգոհեցա այդ տղուն համարձակ անկեղծութենեն…
-Այսի՞նքն:
Շարունակությունը →
 «Հայ լեզուն` աղբիւր յաւերժութեան» ժողովածուն կը սկսի Վարդան Վրդ. Արևելցիի թարգմանիչ վարդապետներուն նուիրուած «Որք զարդարեցին» շարականով, ուր ան սրտառուչ օրհներգութեամբ կը կտարէ գովքը Սուրբ Սահակի, Սուրբ Մեսրոպի եւ հայ գիրի բազմաշնորհ նուիրեալներուն, որոնք իմացական անխոնջ տքնութեամբ կերտեցին Ոսկեդարը Հայասատանեայց Գրականութեան:
Սոյն ժողովածուն կը բաղկանայ հիմնական երկու մասերէ, որոնցմէ իւրաքանչիւրը կ’ընդգծէ 25 բանաստեղծութիւններ: Առանձին մասը յատկացուած է արեւմտահայ, իսկ երկրորդը` արեւելահայ բանաստեղծութիւններու:
Շարունակությունը →
Հայ ժողովուրդի ինքնութեան ու գոյութեան հետ կապուած իւրաքանչիւր իրողութիւն, մանաւանդ այժմու ներհակ պայմաններուն մէջ, անջատաբար եւ միասնաբար, մեզ կը դնէ պարտաւորութիւններու եւ յանձնառութիւններու առջեւ, նախ արժեւորումը կատարելու այդ իրականութեան, ապա` զայն անաղարտ պահելու վճռակամութեան:
Վստահաբար հայ լեզուն այդ բոլորին մէջ կը գրաւէ առաջնահերթ ու նշանակալից տեղ, որովհետեւ անիկա հանրագումարն է մեր ազգային պատկանելիութեան, մտածողութեան, արտայայտութեան, արդիւնաւէտութեան ու կենսունակութեան:
Շարունակությունը →
 1.-Ինչ կացութիւն կը պարզէ այսօր հայ լեզուն Սփիւռքի մէջ
ա) Արեւմտահայեէնի կացութիւնը ըստ ինքեան, իբրեւ ազգայի լեզու
Այս տեսանկիւնէն դիտած` մեր բարբառը յետ-Եղեռնեան տարիներուն, գէթ առաջին տասնամեակներուն, ապրեցաւ աննախընթաց վերելք մը, որ շուքի մէջ կը ձգէր նախա-Եղեռնեան արեւմտահայերէնը: Մեր մամուլի լեզուն, սկսած Լիբանանէն, հասնելու համար Ֆրանսա ու մինչեւ Ամերիկա, Եգիպտոս եւայլք, շատ աւելի կիրթ ու մշակուած էր, քան Մասիսի, Արեւելքի, Ազատամարտի էջերուն: Սփիւռքի մէջ լոյս տեսնող գրական երկերը եւ այլ գործեր ոչինչ կը զիջին Զօհրապի, Երուխանի, Զարդարեանի լեզուին,-անշուշտ նկատի չունինք գեղարուեստական երեսը այս լեզուին,-չըսելու համար, որ շատ աւելի կուռ, վարժ ու սահուն եղած է Սփիւռքահայ գրական արեւմտահայերէնը, որուն մեծագոյն վարպետները մեր դասականներուն մէջ չէ որ պիտի փնտռենք, այլ մեր ժամանակներուն մէջ, յանձինս Մ. Իշխանի, Անդրանիկ Ծառուկեանի, Վահէ Վահեանի, Շաւարշ Նարդունիի, Բենիամին Թաշեանի, մանաւանդ այս վերջինին, որուն լեզուն ադամանդի պէս տոկուն է ու պսպղուն: Եւ վերջապէս, ունեցած ենք, այսօր ալ ունինք, հրաշալի հայերէն խօսողներ` քարոզիչներ, դասախօսներ, ուսուցիչներ, մինչեւ իսկ երբեմն շատ սովորական մարդիկ, որոնց հայերէնին ի լուր կը խայտայ հոգիդ, եւ որ շատ հեռուէն կը գերազանցէ Պոլսոյ հայերէնը: Այս բոլորը կը հաստատեն, որ արեւմտահայերենը ըստ ինքեան իբրեւ ազգային լեզու, անարգել շարունակած է իր բարեշրջումը:
բ) Ինչ որ, սակայն, 180 աստիճան կը հակադրուի այս պայծառ իրականութեան, այն է, որ մենք այս ժառանգութիւնը պահպանելու շատ մեծ դժուարութիւն ունինք ներկայիս, եւ կարծէք ահա այսօրուան ակնարկած ըլլար Թէքէեան, երբ կը գրէր.
«Լեզուն, որով գրեցի, երկրի երեսը քիչեր կը կարդային զայն արդէն, ու պակսեցան անոնք ալ»:
Շարունակությունը →
Գ.-Ի՞նչ գործնական միջոցներու հարկ է դիմել
1.-Տունը: Երեխան իր առաջին բառը տան մէջ կը սորվի եւ առաջին նախադասութիւնը իր տան մէջ կ’արտասանէ: Իր առաջին զրուցակիցը մայրն է: Եւ ամէն ինչ կը սկսի այս մեկնակէտէն: Երեխային մօտ լեզուին «տիրապետութիւնը» կը սկսի մօրը հետ զրուցելով, երբ մայրը նաեւ առաջին սրբագրող ուսուցիչն է երեխային: Ամէնօրեայ զրոյցը կը վերածուի դասաւանդութեան, երբ մայրը գիտէ երեխային պատմել, անոր համար ընթերցել, եւ հարցում-պատասխանով հետաքրքրութիւնը շարժել երեխային եւ խթանել զայն որ ճիշդ խօսի ու ճիշդ արտայայտէ ինքզինք:
Տան մէջ, մանաւանդ մինչեւ հինգ-վեց տարիքը, երեխան հեռու պետք է պահել հեռուստացոյցէն: Գիտական հետազոտութիւններու վերջին տուեալները կը ժխտեն այն կարծիքը, թէ` հեռուստացոյցի դիմաց երեխան «լեզու կը սորվի»: Ընդհակառակը, կ’ըսեն գիտնականները, հեռուստացոյցը կ’արգելակէ երեխային իմացական կարողականութեան աճը, ինչ որ իր ժխտական ազդեցութիւնը կրնայ ունենալ անոր մինչեւ իսկ գոլէճական տարիներու ուսման:
Շարունակությունը →
Բ.- Ի՞նչ են հայ լեզուի խաթարման եւ ընդհանուր նահանջի գլխաւոր պատճառները
1.-Անգիտացումը մայրենի լեզուին եւ ազգային մշակոյթին դերին ու կարեւորութեան` ամբողջական հայը պատրաստելու գործին մէջ:
ա) Անգիտութիւնը` թէ ինչ է կապը անհատին մտածելու կարողութեան եւ լեզուի իմացութեան: Լեզու եւ իմացական մակարդակ կը զարգանան դրական փոխազդեցութեամբ: Եւ հոս` ճակատագրական նշանակութիւնը մայրենի լեզուին, որուն որակաւոր իմացումը ոչ միայն կը նպաստէ ենթակային մտածելու որակաւորումին, բայց նաեւ այլ լեզուներ աւելի արագ եւ ճշգրիտ սորվելուն:
բ) Անգիտութիւնը` թէ հայերէնի ճիշդ եւ որակաւոր իմացումը մեծապէս կը նպաստէ հայ ժողովուրդի պատմութիւնը աւելի լաւ հասկնալուն: Լեզուն յաճախ բանալի դեր կը խաղայ պատմութեան հանգոյցները քակելու:
2.-Քաղքենիացումը-սնոպիզմը.-Հայերէն չիմանալը կամ չգործածելը սկսեր է… զարգացած մարդ ըլլալու չափանիշ դառնալ: Հիւանդութիւնը հասեր է աշակերտներուն եւ ուսանողներուն: Եւ հոս նաեւ մեծ մեծամասնութեան անգիտութիւնը, թէ երբ օտար լեզուներով կը բարբառին, որքան հեռու են անոնց ճիշդ գործածութենէն:
Շարունակությունը →
 Ա.-Ի՞նչ կացութիւն կը պարզէ այսօր հայ լեզուն Հայաստանի եւ Սփյուռքի մէջ
Լեզուները կ’ապրին զիրենք խօսող ժողովուրդներու ճակատագրով. կը նշանակէ` լեզուի մը ճակատագիրը անմիջականօրէն կապուած է զինք գործածող ժողովուրդի ճակատագրին:
Երբ կենդանի է ժողովուրդը, կենսունակ եւ ստեղծագործ, կենսունակ ու բարգաւաճման ճանապարհի վրայ է նաեւ անոր լեզուն: Այlապէս… ֆիզիքապէս ապառողջ, ծնունդէ զերծ կամ զերօ նուազ աճ արձանագրող եւ իմացական կեանքով լճացած ժողովուրդի մը լեզուն, մահուան դատակնիքով` կը սկսի իր նահանջը:
Ցեղագրական ու լեզուագիտական վերջին հետազօտութիւուններու եզրակացութեամբ, մինչև 2010 թ., այժմ աշխարհի եօթ հազար խօսակցական լեզուներուն կէսը` դատապարտուած է մահուան:
Շարունակությունը →
|
