Ինչպես է կատարվում ռուսաց լեզվինՙ ՌԴ պետական լեզվին վերաբերող օրենքը
ՌԴ Պետդումայի Դաշնության խորհրդի փոխնախագահ Վյաչեսլավ Շտիրովը մոսկովյան «Լիտերատուրնայա գազետա» թերթում տպված ծավալուն հոդվածում հետաքրքրական դատողություններ է անում պետական լեզվի պաշտպանությունն ուժեղացնելու անհրաժեշտության վերաբերյալ: Իսկ մե՞նք:
Հեղինակը հենց սկզբից բերում է ռուսական «Աերոֆլոտ» պետական ավիաընկերության օրինակը, որի տոմսերի վրա ռուսերեն ոչ մի բառ չկա: Ամեն ինչ անգլերեն է, ասես ուղեւորները ԱՄՆ-ում են կամ Մեծ Բրիտանիայում:
Նույնը վերաբերում է «Ուրալսկիե ավիալինիի» ավիաընկերությանը, որը թեեւ մասնավոր է, բայցՙ ռուսական, կենտրոնակայանը Եկատերինբուրգում է: Այդ ընկերության Մոսկվա-Իրկուտսկ չվերթի տոմսերի վրա նույնպես ռուսերեն ոչ մի բառ չկա:
Ասում են, թե այդպես է ստեղծված համակարգչային ծրագիրը, որպեսզի հնարավոր լինի տոմսեր պատվիրել համացանցում: Եվ քանի որ ընկերություններն ունեն նաեւ միջազգային չվերթեր, որտեղ ընդունված է անգլերենը, ուստի ավելի հեշտ է ունենալ մեկ ծրագիր:
Հոդվածագիրը կտրականապես դեմ է սրան: ՌԴ-ում պետական լեզուն, ըստ սահմանադրության, ռուսերենն է: Ուստի ժամանակն է վարչական եւ տնտեսական պատժամիջոցներով նման ընկերությունների ղեկավարներին ստիպելու իրենց խոշոր եկամուտների մի մասը ծախսել այնպիսի ծրագրերի ստեղծման վրա, որոնք կհամապատասխանեին 2005-ից գործող օրենքին, ըստ որի ՌԴ պետական լեզուն ռուսերենն է:
Վերջին տասնամյակներում ռուսաց լեզվի վրա կատարվող «զանգվածային հարձակումը» անհնար է չնկատել: Շտիրովը ընդգծում է, որ դրա դեմ համապատասխան միջոցներ չձեռնարկելը ռազմավարական առումով վտանգավոր է:
Լեզուն ազգային ինքնագիտակցության որոշիչ գործոն է, յուրաքանչյուր ժողովրդի մշակույթի հիմքը, որի վրա սերունդները ստեղծում են իրենց ոգեղենության տունը: Հիմքը քանդելու դեպքում տունը կփլուզվի: Զարմանալի չէ, որ շատ երկրներ ունեն ազգային լեզվի պաշտպանության պետական հստակ քաղաքականություն:
Դա հատկապես կոշտ է Ֆրանսիայում: Վերջին կես դարում, մի շարք հատուկ հրամանագրերից բացի, այնտեղ ընդունվել է երկու օրենք ֆրանսերենի կիրառության մասին: 1975-ին ընդունված առաջին օրենքի նպատակն էր լեզուն պաշտպանել առեւտրային, աշխատանքային եւ գովազդային ոլորտներում հայտնվող անգլո-ամերիկյան բառերից: Օրենքն արգելում էր օգտագործել օտար եզրույթ, եթե կար դրա ֆրանսերեն նմանակը, պետական օժանդակություն էր նախատեսում օրենքի դրույթները կատարող կառույցների համար եւ օժանդակությունից զրկում էր օրինախախտներին: Օրինակ` փարիզյան խորտկարաններից մեկի տերը 3500 ֆրանկ տուգանք վճարեց, քանի որ ճաշացանկում օգտագործել էր «համբուրգեր» եւ «սոֆթ դրինք» օտարաբանությունները: Մեկ ուրիշ ձեռնարկատեր խոշոր տուգանք վճարեց, քանի որ ԱՄՆ-ում գնած շապիկները վաճառել էր անգլերեն պիտակներով:
1975 թ. օրենքը որոշակի դեր խաղաց: Սակայն հեռուստատեսությունում եւ ռադիոյում անգլերեն բառերի գրոհը շարունակվում էր: Ֆրանսիայի հանրահայտ 300 քաղաքացիներ դիմեցին նախագահ Ֆրանսուա Միտերանին եւ պահանջեցին կանգնեցնել «համանգլիականությունը»: Լայն քննարկումներից հետո սահմանադրության մեջ կատարվեց ուղղում: 1992-ին այնտեղ ավելացրին, որ hանրապետության պետական լեզուն ֆրանսերենն է: 1994-ին ընդունվեց ֆրանսերենի կիրառությանը վերաբերող նոր օրենք, որը նախագծի հեղինակիՙ մշակույթի եւ ֆրանսախոսության նախարար Ժակ Տուբոնի անունով կոչվեց «Տուբոնի օրենք»:
1993 թ. ընդունված ՌԴ սահմանադրության մեջ համապատասխանաբար գրված է, որ ՌԴ պետական լեզուն ռուսերենն է: Ի դեպ, ռուսական կայսրության հիմնական պետական օրենքների 3-րդ հոդվածում նշված էր. «Ռուսերենը համապետական լեզու է եւ պարտադիր է բանակում, նավատորմում եւ բոլոր պետական ու հասարակական մարմիններում»:
Իսկ ի՞նչ է կատարվում այժմ: Հեղինակը բերում է Մոսկվայում եւ այլուր հայտնված բազմաթիվ օտարալեզու ցուցանակների օրինակներՙ ընդգծելով, որ ցանկության դեպքում հնարավոր կլիներ գտնել դրանց ռուսերեն համարժեք բառերն ու բառակապակցությունները:
Յուրաքանչյուր կենդանի լեզու կատարում է փոխառություններ: Գիտնականները հաշվարկել են, որ, օրինակ, գերմաներենում դրանք տասնյակ հազարներ են, իսկ անգլերենի բառամթերքը կիսով չափ բաղկացած է փոխառյալ բառերից: Ռուսերենում դրանք անհամեմատ քիչ ենՙ մոտ 10 տոկոս:
Վ.Գ. Բելինսկին գրել է. «Համարժեք ռուսերեն բառի գոյության դեպքում օտար բառ օգտագործելը նշանակում է վիրավորել թե՛ առողջ դատողությունը, թե՛ առողջ ճաշակը»:
Ներկայումս ռուսաստանյան ԶԼՄ-ներում, մանավանդ հեռուստատեսության եւ ռադիոյի եթերում առկա են բազմաթիվ անտեղի օտարաբանություններ: Դրանք հատկապես շատ են գովազդերում: Նույնիսկ գերհայրենասիրական «Զվեզդա» հեռուստաալիքով սփռվում է «Բրեյն-ռինգ» կոչվող հաղորդում: Իսկ ՌԴ կառավարության որոշ անդամներ միմյանց հետ ասես մրցում են օտարաբանությունների հարցում:
Հեղինակը ընդգծում է, որ (տվյալ դեպքում անգլո-ամերիկյան) լեզվական նախահարձակումը թուլացնում է ազգային մշակույթի արմատները, փոխում որեւէ ժողովրդի ավանդական կանոններն ու արժեքները: Օրինակ, ընդունված է ռուսներին դիմել անուն-հայրանունով: Բազմաթիվ երկրներում (այդ թվում` անգլիախոս) ռուսներին հասկանալի ընկալմամբ հայրանուն գոյություն չունի: Ջեկը 10 տարեկանում էլ, 70 տարեկանում էլ Ջեկ է: Սակայն շատ տգեղ է հնչում, երբ Ռուսաստանում երիտասարդ հեռուստահաղորդավարը տարեց մարդուն դիմում է միայն անունով: Մինչդեռ ռուսերենում (ինչպես եւ հայերենում) հայրանունը եւ հայրենիքը նույնարմատ բառեր են: Եթե մեկը դեն են նետում, մյուսը թուլանում է: Ահա թե ինչու Ֆրանսիայում մայրենի լեզվի պահպանումը լայն իմաստով համարում են պայքար հանուն ազգային անկախության:
(կրճատումներով)
Պ. Ք.
www.azg.am
