Երբ տեսա, թե ինչպես «Արմենիա» հեռուստալիքի երեկվա «Բարի լույս, հայեր» հաղորդման մեջ Թումոյի անիմացիայի խմբի երեխաները «storyboard» եզրի փոխարեն ասում են «պատմատախտակ», շատ ուրախացա (http://www.armeniatv.am/hy/programs/29728/46058):
Էդպես ամեն անգամ հրճվում եմ, երբ Թումոյում ստեղծված հայերեն մասնագիտական եզրերը կյանք են ստանում աշակերտների բերանում:
Ցավոք, Հայաստանում որոշ մարդիկ փորձում են բառաթարգմանական աշխատանքը ծաղրել «գրգռաճեղք» ու «փրփրագմփիկ» տիպի անեկդոտային հորինվածքներով: Նման մարդիկ պատկերացնել էլ չեն կարող, որ, օրինակ, @ նշանը տարբեր լեզուներով թարգմանվում է որպես` «կապիկի պոչ» (հաճախ «մայմուն» բառով), կամ` «փղի կնճիթ», «կատվի պոչ», «միաու-միաու», «սարդակապիկ», «բադի ճուտ», «ճիճու», «շան գլուխ», «լուսնի ականջ», «խուճուճ ալֆա», «գանգուր “ա”», «ձկան օղակ», «գյոզալ “ա”» (Թուրքիայում), «ականջ», «կեռիկ», «փաթաթված “ա”», «խխունջ», «պարույր», «խենթ “ա”», «մեյմուն “ա”» և այլն:
Թումոյի ինքնուսույց վարժանքների վրա աշխատելիս նկատեցի, թե իրականում որքան շատ ու տարբեր մասնագիտական լեզուներ ուղղակի գոյություն չունեն հայերենով, տարբեր արվեստների ու բարձր տեխնոլոգիաների եզրեր կամ ռուսերեն են կիրառվում, կամ` անգլերեն: Եվ մեր թարգմանական խումբն սկսեց աշխատել այդ եզրերը հայերեն թարգմանելու կամ արդեն թարգմանվածը վարժանքների միջոցով շրջանառության մեջ դնելու վրա: Եվ մեծ հույսեր ունեմ, որ Թումոն կդառնա մի կղզյակ, որտեղից կտարածվի նոր Հայաստանի տեսլականը` մասնագիտական ու ինտելեկտուալ տարբեր ոլորտներ ժամանակակից հայերենով հնչեցնելու ունակ, ուրեմն նաև` էդ ոլորտներում ստեղծագործական ներդրում ու մասնակցություն ունեցող մի աշխարհ: Որովհետև երբ մեր աշակերտը «Interactive»-ի փոխարեն ասում է «փոխազդու», նույնիսկ եթե բառն անծանոթ լինի, մայրենի լեզվի արմատների շնորհիվ շատ ավելի լավ է հասկանում իմաստը, ինչպես որ անգլիալեզու երեխան է նոր ու անծանոթ եզրը հասկանում անգլերեն արմատների շնորհիվ: Եվ դա կարևոր է ոչ միայն զուտ լեզվական առումով, այլ նաև` մասնագիտական:
Թումոյում, իհարկե, ստեղծելու ենք մեր բառարանը, բայց մինչ այդ ուզում եմ մի շարք եզրեր հրապարակել, որպեսզի ուրիշներն էլ ծանոթանան: Ափսոս, որ աշխատելու ընթացքում ստեղծված կամ գտած բոլոր բառերը ժամանակին դուրս չեմ գրել, բայց ունեմ մի փոքր ցանկ, որ արժե ներկայացնել:
Ուրեմն, մի շարք բառեր ստեղծել եմ ինքս` հաճախ օրեր տրամադրելով դրան: Որոշ բառերի թարգմանությունն ուղղակի օգտակար է` որպես ստեղծագործական խթանիչ: Օրինակ` Pacman խաղի անունը թարգմանելու համար ստիպված էի ուսումնասիրել խաղը. իմացա, որ բառի «pac» արմատը ճապոներեն «փաքու-փաքու» արտահայտությունից է, որը ուտելու, ծամելու, լայն բացված բերանը բացուխուփ անելու բնաձայնությունն է: Խաղի մեջ էլ կլորիկ հերոսը լայնաբաց բերանով կետիկներ է ուտում: Հայերեն էդ բնաձայնությունը կլինի` «համփ-համփ», ուրեմն խաղի անունը թարգմանեցի` Համփիկ, որ հնչողությամբ նմանվում է Համբիկ անվանը, այսինքն` առարկան գեղարվեստական պատկերավորմամբ անձնավորվում է: Այս թարգմանությունս ուղղակի օգտակար է համակարգչային խաղ ստեղծելու ցանկություն ունեցողների համար` որպես խաղակերպար կերտելու ստեղծագործական հնարամտության օրինակ:
Երկրորդ նման բառը Sprite-ն է, որ համակարգչային գրաֆիկայի մեջ նշանակում է երկչափ պատկեր, և Թումոյի վարժանքներում երեխաները սովորում են նման անիմացիոն օբյեկտներով խաղեր ստեղծել: Բառը թարգմանեցի «ՀԱՐԹուկ»` փորձելով տալ երկչափության, հարթ լինելու իմաստը, ու որպեսզի «արդուկ» բառի սխալ տարբերակի հետ չշփոթվի, արմատը մեծատառերով գրեցի:
Բացի նման գեղարվեստական տարբերակներից` թարգմանել եմ նաև որոշ այլ եզրեր, օրինակ.
Flashback- հետաթարթ, հետակնարկ
Multiplayer— բազմախաղորդ
Powerups- ուժաճ
Pan out— հետագնա
Pop-down- վարիջակ
Pop-up- վերելուկ
Quick reader— արագընթերց
Storytelling- պատմասություն
Synopsis— համառոտագիր
Touch face— հպերես
Layout— շարակարգ, և այլն:
Թարգմանել եմ նաև որոշ բառեր կինոարդյունաբերության ոլորտից, որ հիմնականում ռուսալեզու է մեզանում, օրինակ` տեսախմբագրման եզրեր.
Cut— հատում, կտրանցում
Final cut— վերջնահատում
Jump cut- ցատկանց, ցատկանցում
dissolve- լուծանց, լուծանցում
Cross cut— խաչանցում
Cutaway- հեռանցում
Keyframe— հիմնակադր
Match cut- սազանցում
Fade in, fade out- լուսանցում, մթնանցում
Row cut կամ rough cut- կոշտ հատում
Wipe cut— արտամղում
Տեսախմբագրման այս եզրերը իմ խնդրանքով հայկական Վիկիպեդիայով զբաղվող գործընկերներիցս մեկը տեղադրեց Վիկիում, քանի որ մեր վարժանքներում հղում կար անգլերեն տարբերակին (http://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4):
Հատկապես նոր տեխնոլոգիաների բառամթերքը թարգմանելու համար հաճախ օգտվում ենք նաև Microsoft-ի բառարանից: Առաջարկված որոշ բառեր ուղղակի հրաշալի են, լիարժեք փոխանցում են իմաստը, կարճ են ու բարեհունչ, օրինակ`
Sensor— զգիչ
Short cut— կարճատ
Browser— զննիչ
Cursor— նշորդ
Homepage— տնէջ, և այլն:
Մի խոսքով, ահա մի փոքրիկ բառարան.
Access— մատչում
Application— գործադիր
Arrow key- սլաքաստեղն
Brain storm – մտագրոհ
Browser— զննիչ
Cameratracking- հետքագրում
Capture— կորզում
Check box— նշատուփ
Colorpicker-գունընտրիչ
Concept— հղացք
Control panel- հեռավարիչ
Cross cut— խաչանցում
Cursor— նշորդ
Customize— ընտելացնել, կազմաձևել
Cut (տեսախմբագրման եզր)— հատում, կտրանցում
Cutaway- հեռանցում
Default- սկզբնադիր
Desktop— սեղանակ
Dialog box— երկխոսատուփ
Display— ցուցադրիչ
Dissolve- լուծանց, լուծանցում
Double click- երկ-կտտացնել
Drop down- իջնորդ
Easi-in – դյուրամուտ
Easi-out— դյուրելք
Fade in, fade out- լուսանցում, մթնանցում
Flashback- հետաթարթ, հետակնարկ
Flip book- սահատետր
Folder— պանակ, թղթապանակ
Gradient— սահանցում
Highlight— գունանշել
Homepage— տնէջ
Host— տեղակայել
Icon— պատկերակ
Input— ներածում
Insert— զետեղել
Interactive- փոխազդու
Interface— միջերես
Jump cut- ցատկանց, ցատկանցում
Keyframe— հիմնակադր
Laptop— ծնկդիր
Layout— շարակարգ
Marker— նշիչ
Match cut- սազանցում
Multiplayer— բազմախաղորդ
Option— ընտրանք
Output— արտածում
Pacman- Համփիկ
Pan out— հետագնա
Panel— վահանակ
Pop-down- վարիջակ
Pop-up- վերելուկ
Portable— առձեռն, դյուրակիր
Powerups- ուժաճ
Preference— նախընտրանք
Preset— նախակայում
Projector- արտապատկերիչ
Quick reader— արագընթերց
Redo- վերարկել
Render— նյութավորել
Right click- աջկտտացնել
Router— երթուղիչ
Row cut— կոշտ հատում
Scale- չափափոխել
Scroll— գլիկ
Selfmotivated- ինքնամղված
sensor— զգիչ
Server— սպասարկիչ
Set— կազմ
setting— կայանք
settings— կարգավորում
Short cut— կարճատ
Smartphone- խելախոս
Snapshot— ճեպապատկեր
Sound effect— ձայնային ազդանք
Spacebar— բացատ
Sprite- ՀԱՐԹուկ
Storytelling- պատմասություն
Synopsis— համառոտագիր
Tab— ներդիր, սյունատ
Tag— տրոհ, պիտակ
Timelapse- ժամահոսք
Timeline— ժամագիծ
Toolbar- գործիքագոտի
Touch face— հպերես
Undo- հետարկու
Unzip- անխիտ
Visions- տեսլակներ
Wipe cut— արտամղում
Workflow— աշխատահոսք
Workshop- աշխատարան
Zip – խիտ
Zip file- խիտ ֆայլ, սեղմանիշք
Zooming— դիտափոխում
Վիոլետ Գրիգորյան
www.tert.am